Submenu

Erasmus MC: aandacht voor laaggeletterdheid is voorwaarde voor gelijkwaardig gesprek

Wilmke Boersma 17-10-2022
3866 keer bekeken 0 reacties

Samen beslissen is het proces waarin zorgprofessional en patiënt samen bespreken welke zorg het beste bij de patiënt past. Uitgangspunt is dat de zorg zoveel mogelijk aansluit bij de situatie en behoeftes van de patiënt. Onderaan de pagina vind je de beschikbare praktijkvoorbeelden en het nieuws over samen beslissen.

De medische kennis van de zorgprofessional en de kennis van de patiënt over zijn eigen wensen en behoeften vullen elkaar aan bij samen beslissen. 

Het goede gesprek

Om meer samen te beslissen, is ondersteuning van het goede gesprek tussen patiënt en zorgprofessional onmisbaar. Patiënten moeten goede informatie krijgen over hun mogelijkheden, en de voor- en nadelen die daarbij horen. Want er zijn bijna altijd meerdere mogelijkheden. Ook afwachtend volgen kan een optie zijn. Net zo belangrijk is het om te weten wat voor die individuele patiënt belangrijk is, wat zijn voorkeuren en persoonlijke situatie zijn. Dat is voor zorgprofessionals niet altijd makkelijk om goed uit te vragen, en voor patiënten niet makkelijk om de bedenken en te verwoorden. De Patiëntenfederatie Nederland (PFN) neemt het voortouw in de werkgroep die zich over dit thema buigt.

Activiteiten & doelen

De werkgroep heeft 6 activiteiten opgezet om meer samen beslissen te stimuleren:

 

  1. Campagne
    Een sectoroverstijgende campagne om iedereen die zorg nodig heeft of werkt in de zorg, een stapje verder te brengen in Samen beslissen. De campagne zorgt voor een gezamenlijke en verbindende taal en concrete tips. Bekijk de campagnewebsite.
     
  2. Keuzehulpen
    Goede en betrouwbare keuzehulpen vindbaar, toegankelijk en goed te gebruiken maken voor ziekenhuizen/klinieken, zorgprofessionals en patiënten. Lees meer over keuzehulpen.
     
  3. Scholing en opleiding
    Samen beslissen verankeren in de opleiding en (na)scholing van zorgprofessionals, zodat zij beter toegerust worden om samen met de patiënt te kunnen beslissen. 
    Competentiesets:
    - Rapportage deelproject 1 competentiesets Samen Beslissen
    Handreiking - competentieset scholing medisch specialisten Samen beslissen
    Competentieset Samen Beslissen verpleegkundig specialist
    Competentieset Samen Beslissen verpleegkundige
    Opleidingsmateriaal:
    - Opleidingsmateriaal
    - E-learning: De Kern van Samen Beslissen
    Bekijk alle documenten van scholing en opleiding bij samen beslissen.
    Onderzoeksrapport:
    - Eindrapport Samen Beslissen aan bed
  4. Leren van elkaar
    Door gebruik te maken van elkaars kennis en ervaring, versnellen we de implementatie van samen beslissen in de praktijk. Voor zorgorganisaties en professionals gebeurt dit in de vorm van o.a. praktijkvoorbeelden, nieuwsbrieven en bijeenkomsten. En voor patiënten met producten voor bijeenkomsten, in een toolkit voor zorg- en patiëntenorganisaties.
    Project Samen beslissen in de praktijk
    Met het project Samen beslissen in de praktijk verzamelen we meer dan 50 voorbeelden van samen beslissen in ziekenhuizen, academische centra en zelfstandige klinieken. Werk jij aan samen beslissen in de medisch specialistische zorg? Dan horen we graag van je. Lees meer over het project Samen beslissen in de praktijk.
    Project Leren van elkaar – patiënten
    We ontwikkelden een toolkit met producten, die zorg- en patiëntenorganisaties kunnen inzetten in bijeenkomsten over samen beslissen met patiënten en naasten. Bekijk de Toolkit Samen beslissen bijeenkomsten.
    Lees meer over Leren van elkaar – patiënten
     
  5. Verbinding met beperkte gezondheidsvaardigheden
    30% van de mensen heeft moeite met het vinden, begrijpen en gebruiken van informatie over gezondheid. Binnen alle onderdelen van het programma houden we hiermee rekening. Ook ontwikkelen we een training voor ziekenhuizen/klinieken en een kennismodule voor patiëntenorganisaties. Bekijk de Toolkit Gezondheidsvaardigheden voor zorgverleners, of lees meer over verbinding met beperkte gezondheidsvaardigheden.
  6. Organiseren en belonen
    Zorgorganisaties krijgen handvatten om samen beslissen te organiseren en van elkaar te leren. Zorgverzekeraars en zorgorganisaties wisselen kennis uit om financiële knelpunten op te lossen. Lees meer over organiseren en belonen.


    Op 8 september 2022 vond de tweede kennissessie ‘Organiseren en belonen van Samen Beslissen’ plaats in Utrecht. Ruim 80 deelnemers waren aanwezig. Onder hen inkopers van zorg, beleidsmakers, zorgverleners en patiëntvertegenwoordigers. Tijdens het plenaire deel en zes interactieve sessies deelden voorlopers op het gebied van Samen Beslissen hun ervaringen en vond er kennisuitwisseling plaats. Het was een geslaagde en energieke kennissessie op een inspirerende locatie! Lees het volledige verslag of bekijk de presentaties of bekijk de infografic met de belangrijkste bevindingen uit de kennissessie.

Nederland telt 2,5 miljoen laaggeletterden en daarvan wonen er ongeveer 90.000 in de regio Rotterdam. Reden voor het Erasmus MC om aan de slag te gaan met voorlichting die aansluit bij de mate van geletterdheid van de patiënt. Want hoe kan je Samen Beslissen als informatie niet goed aankomt?

Thema/lijn

Samen beslissen

Organisatie

Universitair Medisch Centrum (UMC)

Aanpak

Omgaan met laaggeletterdheid

Specialisme

Hematologie
Oncologie

Een pilot op de dagbehandeling Oncologie en Hematologie leidt tot waardevolle inzichten en interventies.  

Aandacht voor laaggeletterdheid

In 2021 werd er vanuit de gemeente Rotterdam aandacht gevraagd voor laaggeletterdheid. Het was reden voor het Erasmus MC het onderwerp ook binnen de ziekenhuisdeuren op de agenda te zetten, als belangrijk aspect binnen het Samen Beslis-proces. “Een voorwaarde voor een gelijkwaardig gesprek is natuurlijk dat patiënten de informatie die ze krijgen ook echt begrijpen”, zegt adviseur persoonsgerichte zorg Ciska Pruijssers. “Hoe kan je ergens over doorpraten, aangeven wat voor jou belangrijk is en een beslissing nemen, als je eigenlijk niet snapt waar het over gaat?”

Het Erasmus MC zocht de samenwerking met onder andere stichting Voorlichters Gezondheid en expertisecentrum Pharos. Het leidde tot de start van een eerste pilot op de dagbehandeling Oncologie en Hematologie in september 2021.

Aanpak

De aftrap van de pilot gebeurde met een nulmeting onder zorgverleners op de dagbehandeling. Een enquête en observaties tijdens voorlichtingsgesprekken zorgden voor interessante inzichten. “Er bleken veel aannames te zijn die niet klopten”, vertelt Saskia Acda, teammanager van de dagbehandeling. “Bijvoorbeeld dat laaggeletterden vooral niet-westerse migranten zijn. Ook bleek onze voorlichting niet aan te sluiten bij de mate van geletterdheid van een patiënt. Zo maakten we geen gebruik van beeldmateriaal, moedigden we patiënten nauwelijks aan om vragen te stellen en kregen ze veel informatie in één keer.”

Om de situatie ook vanuit patiëntperspectief in kaart te brengen, schakelde het Erasmus MC twee taalambassadeurs in: mensen die zelf voorheen laaggeletterd waren en zich inzetten om informatie toegankelijker te maken. De vraag aan de taalambassadeurs (respectievelijk met Nederlands als eerste en als tweede taal) was om feedback te geven op de folder en het telefoonkaartje dat patiënten op de dagbehandeling mee naar huis krijgen. Op basis van hun feedback over onder andere lastige woorden, afkortingen (zoals ‘identiteitsbewijs’, ‘verhinderd’ of ‘MRSA’) en verwarrend kleurgebruik (zoals oranje voor ‘niet-spoed’), worden deze materialen op dit moment herzien. “We hebben een panel van laaggeletterde patiënten uit ons eigen ziekenhuis gevraagd hierover mee te denken”, zo zegt Pruijssers.

De taalambassadeurs doorliepen ook de patiëntreis, van de hoofdingang via de aanmeldzuil en de bloedafname tot het voorlichtingsgesprek op de dagbehandeling. Acda: “Alleen al de bewegwijzering in het ziekenhuis bleek niet te volgen. Ook had met name de NT2-taalambassadeur veel moeite met het voorlichtingsgesprek. Hij vond dat er veel moeilijke woorden werden gebruikt en had de essentie van het gesprek niet meegekregen.”

Interventies en instrumenten

De opgedane inzichten waren reden voor een aantal interventies. Zo volgden alle zorgverleners een training van stichting Voorlichters Gezondheid, gericht op het herkennen van laaggeletterdheid. Rollenspellen gaven deelnemers een inkijkje in de signalen waar ze op kunnen letten. Aanvullend op de training leren verpleegkundigen en assistenten op dit moment in een e-learning van Pharos welke technieken zij kunnen inzetten in de gespreksvoering. Zoals de terugvraagmethode om te toetsen of een boodschap goed is overgekomen, of het gebruik van praatplaten om het gesprek mee te ondersteunen.

Het Erasmus MC introduceert deze praatplaten op de afdeling zodat het voor de verpleegkundigen mogelijk is om de patiënt beelden te geven bij hun woorden. Hiervoor gebruiken ze bestaande kaarten van Pharos, zoals deze algemene praatplaat voor in de gezondheidszorg of de praatplaten die gericht zijn op kanker. “We ontwikkelen daarnaast ook een eigen gesprekswaaier, omdat onze tak van sport behoorlijk gespecialiseerd is”, zegt Acda. “Denk aan bijvoorbeeld bijwerkingen als gevolg van een chemokuur. Om hier samen over te kunnen beslissen, is het belangrijk dat een patiënt goed weet wat hij kan verwachten.”

Resultaten

De training zit erop, de e-learning loopt en de praatplaten zijn in ontwikkeling. Er is een werkgroep gevormd van zorgverleners die enthousiast zijn over het thema. Zij gaan de komende tijd de Samen Beslis-gesprekken voeren met toepassing van interventies als de praatplaat en de terugvraagmethode. “In een nameting eind 2022 kunnen we dan zien wat het effect van deze interventies is”, zegt Acda.

Duidelijk resultaat tot zover is in ieder geval dat het thema laaggeletterdheid leeft, zowel binnen de dagbehandeling Oncologie en Hematologie als breder in het ziekenhuis. “Terwijl we nog met deze pilot bezig waren, kwamen er al vragen van andere afdelingen om ook daar aan de slag te gaan. Dus inmiddels lopen er meerdere pilots”, vertelt Pruijssers.

Stimulans

Grote succesfactor in de aanpak is een enthousiaste ambassadeur die het thema levend houdt en meeneemt in alle werkprocessen. Pruijssers: “Saskia brengt laaggeletterdheid als teammanager steeds weer onder de aandacht. Juist omdat zij zo dicht op de dagelijkse praktijk van de afdeling zit, creëert ze hiermee veel draagvlak.” Ook het feit dat er tegelijkertijd in de hele organisatie aandacht is voor het thema, helpt mee.

Belemmeringen

De weerstand van sommige medewerkers noemen Acda en Pruijssers als drempel die gaandeweg overwonnen moest worden. Acda: “Sommige zorgverleners zijn sceptisch of vinden dat ze er al genoeg aan doen. Daar gaan we open over in gesprek, want die weerstand komt ergens vandaan en levert ook weer waardevolle informatie op.”

Een drempel die nog niet genomen is, is de registratie van laaggeletterdheid in patiëntendossier Hix. Dat is belangrijk, zodat ook collega’s zich er in het Samen Beslis-proces op kunnen voorbereiden. Pruijssers vindt het nog lastig hoe ze afdelingen hierin kan adviseren. “Wil je dit al registreren bij inschrijving van de patiënt, en hoe doe je dat? De vraag of iemand moeite heeft met lezen en schrijven stel je niet zomaar even tussen neus en lippen door. Moet het misschien al mee in de verwijzing van de huisarts of periferie? Daar zoek ik nog in.”

Tips

  • Besef dat het lezen en begrijpen van informatie niet zo vanzelfsprekend is voor mensen die laaggeletterdheid zijn. Neem daarom kritisch de voorlichting, maar ook bijvoorbeeld de bewegwijzering of de mate van digitalisering onder de loep.

  • Het begint met bewustwording van het feit dat deze groep mensen veel groter is dan je misschien denkt. En dat laaggeletterden echt om een andere aanpak vragen om samen te kunnen beslissen.

  • Volg een training (van Pharos en stichting Voorlichters Gezondheid); het is een heel krachtig instrument om meer te weten te komen over dit thema, en vooral hoe je laaggeletterden kunt herkennen.

Kosten

De gesprekskaarten/praatplaten zijn gratis te gebruiken en ook de inzet van de taalambassadeurs en training is zonder kosten. De e-learning kost €15,- per persoon. Voor het aanpassen van informatiematerialen en het voorlichtingsgesprek zijn wat kosten gemaakt, maar dit is iets wat het Erasmus MC sowieso jaarlijks doet.

Het Erasmus MC verwacht dat de gemaakte kosten zich terug zullen verdienen, doordat bij goed geïnformeerde patiënten het zelfmanagement toeneemt. Ook kan het complicaties voorkomen en contactmomenten verminderen. Pruijssers: “Het belangrijkste is dat onze zorg toegankelijker wordt voor de laaggeletterde patiënt.”

Documenten/links

Contact

E-mail Ciska Pruijssers, adviseur persoonsgerichte zorg Erasmus MC.

Afbeeldingen

Waarderen

X (voorheen Twitter)

0  reacties

Cookie-instellingen